1. Primaire gegevens

Auteur: Jaap Robben

Boek: Zomervacht

Genre: Psychologische roman

Eerste uitgave: 2018

Pagina's: 320

titelverklaring

Uit een interview met de auteur Jaap Robben  in 'De Gelderlander' - september 2018:
Hoe kwam je op de titel 'Zomervacht'?
,,Ik kwam op die titel omdat er iets wringt in dat woord. Het is beschermend en benauwend tegelijk. In het boek staat letterlijk 'Je moet een vacht zijn voor je broer'. Brian, de hoofdpersoon, is een soort vacht voor zijn broer, maar hij kan Lucien tegelijk niet tegen alles beschermen. Familiebanden vind ik interessant om uit te zoeken. Het is complex. De band tussen kind en ouders is onverbrekelijk. Zelfs de kleinste gebeurtenissen kunnen enorme gevolgen hebben. Leven met een gehandicapte broer, wat gebeurt er dan, hoe werkt dat?''

Emile, de man die ook op het terrein bij Brian woont, omdat hij door zijn vrouw uit huis is gezet, zegt tegen Brian op een bepaald moment (op blz. 271) als hij zich schuldig voelt, omdat hij tekort geschoten is:   “Je doet wat je kunt. Iemand als je broer bezeert zich snel. Je bent als een soort vacht voor hem. Zonder jou had hij vast nog meer schrammen en blauwe plekken opgelopen.”

Het eerste deel van de samenstelling slaat op de zomerperiode wanneer Lucien bij Brian in de caravan verblijft. Een zomervacht van een dier beschermt aan de ene kant natuurlijk wel, maar de vacht is veel luchtiger dan een wintervacht, waarmee je kou en ontbering kunt doorstaan. Brian is als een zomervacht. Symbolisch waarschijnlijk, omdat de toon van het verhaal ook nooit dramatisch wordt, eerder luchtig. 

2. Samenvatting

De 13-jarige Brian Chevalier bezoekt met zijn vader Maurice de inrichting waarin zijn geestelijke en lichamelijk gehandicapte Broer Lucien (16) wordt verpleegd. Lucien kan niet praten en is af en toe gevaarlijk voor zijn omgeving. De inrichting wordt binnenkort verbouwd, Brians gescheiden moeder is op huwelijksreis en Lucien moet tijdelijk bij zijn vader gaan wonen. Maurice weigert dat, totdat hij hoort dat hij ervoor betaald krijgt. Want geld kan de werkloze 'loser' wel gebruiken. Hij spreekt met de directeur af dat Lucien bij hem kan wonen, maar verzwijgt voor hem de bizarre omstandigheden waaronder hij woont. Namelijk in een haveloze caravan die hij huurt van twee niet te vertrouwen mannen Jean en Henri. Kinderen mogen eigenlijk niet op het terrein wonen.  Bij het bezoek aan zijn broer ontmoet Brian een geestelijk gehandicapt meisje Selma tot wie hij zich erg aangetrokken voelt, vooral in lichamelijk opzicht. 

Op het terrein komt ook een nieuwe huurder wonen. Het is Emile die door zijn vrouw Louise uit huis is gezet. De bedrieger Maurice ziet nu een makkelijke mogelijkheid om aan geld te komen en hij stuurt er Brian op af. Die int de huur en houdt daarvan zelf twintig euro achter. Emile vertelt wel iets over zijn verleden, maar lang niet alles. Hij heeft ook een groot aquarium bij zich. Brian en hij kunnen wel een aardig gesprek voeren. Emile fungeert een beetje als plaatsvervangende vader. 

Lucien wordt overgebracht naar de caravan van Maurice. Hoewel hij de vader is, laat hij de verzorging eigenlijk helemaal over aan Brian. Zelf gaat hij vaak weg, zogenaamd om te werken. Brian moet Lucien verschonen, douchen, in bed tillen, zijn medicatie geven. Dat kan niet goed gaan. Een van de eerste keren laat hij hem al te lang in de zon zitten. Bovendien is Lucien persona non grata bij Jean en Henri. Ze vinden dat hij daar weg moet. Er mogen geen kinderen op het terrein. 

Brian heeft na het zien van Selma een soort verliefdheid voor haar opgevat. Telefonisch wordt hij niet doorverbonden, omdat hij niet op de lijst van contactpersonen staat. Hij weet dan al dat hij haar gaat bezoeken op zijn brommertje. Dat doet hij nadat hij Lucien aan zijn bed heeft vastgebonden met tie wraps. Hij bezoekt en kust Selma, omdat ze 19 jaar geworden is. Hij gaat ook langs bij de oude kamergenoot van Lucien, Henkelmann. Die is er niet best aan toe en verwacht wordt dat hij snel dood gaat. Hij is net op tijd terug voor zijn vader komt. Emile heeft het echter wel gezien. Met de medicijnen geven gaat het weer mis. De pillen van Lucien vallen op de grond en de hond Rita eet er een paar op. Een dag later is de hond dood en ze begraven het dier op het terrein.. Brian voelt zich schuldig.
Jean en Henri willen eindelijk wel eens geld zien van Maurice: hij belooft van alles maar betaalt nooit. Hij heeft ook geen geld, want de inrichting maakt ook nog steeds geen geld over. Maurice jat  spullen in een supermarkt en stopt die in de jas van Lucien. Die zullen ze nooit bestraffen.

Brian kan Selma niet vergeten. Hij bezoekt haar weer. Ze troont hem mee naar het toilet om daar te 'buiken'wat een soort erotisch wrijven van de onderlichamen is. Brian krijgt seksuele gevoelens. Hij wil haar meenemen op de brommer, maar ze durft de inrichting niet te verlaten. Hij is te laat bij de caravan terug en Lucien is er niet. Vader Maurice is woedend en er komt een heftige ruzie tussen vader en zoon. Lucien wordt later toch weer terug gevonden. Dan komt er een barbecue met Jean, Henri en Emile. Maurice drinkt te veel en er vliegen schunnige moppen en verhalen over de tafel. Emile vertrekt, later ook Brian maar  Maurice blijft zitten en drinken. Er komt ruzie tussen hem en de mannen. Die willen een dag later dat hij echt vertrekt.

Maurice heeft geen geld, er wordt niets door de inrichting gestort en Pa moet spullen als onderpand gaan verkopen. Maar er is niet veel van waarde en hij verkoopt net zo gemakkelijk de spullen die hij geleend heeft van Jean. Het levert  dus eigenlijk niets op en de problemen worden steeds groter. Ook de politie zoekt hem. Maurice zet Emile onder druk en wil van 'deze huurder' geld zien. Die heeft er genoeg van en wil weg. Hij wil nog wel één keer op Lucien passen als Brian Selma wil bezoeken. Hij wil weer met Selma naar het toilet om echte seks met haar te hebben, (hij heeft een condoom bij zich) maar hij wordt door een begeleidster betrapt en weggestuurd.

Als hij terugkomt is er een geweldige ruzie aan de gang tussen Emile en Maurice. Brian wil tussenbeide komen  en Emile helpen als zijn vader het aquarium kapot slaat. Brian pakt een fles en wil Maurice slaan maar raakt per ongeluk Emile. Die bloedt hevig en  moet met spoed naar het ziekenhuis. Onderweg zegt zijn vader dat ze Lucien de schuld van de verwonding zullen geven. Brian wil dat niet maar het gebeurt toch. 

In het laatste hoofdstuk( met een open einde) bezoekt Brian zijn broer die weer in de inrichting is opgenomen. Hij behandelt hem liefdevol. Hij en zijn vader wonen nu in de grote stad, maar hij vertelt niet alles van de afloop. Bijvoorbeeld, wat  er met Emile is gebeurd? Ook niet hoe het met Selma gaat. Hij belooft zijn broer dat  hij later bij hem mag komen wonen.

 

3. DE VERDIEPING

3.1 Compositie en tijdsverloop

De tijd van het verhaal is voor de lezer niet goed te achterhalen. Je weet dat het zomer is (de titel, de oogsttijd, de wespentijd, en het feit dat Brian niet naar school hoeft) maar je kunt niet weten in welk jaar het verhaal speelt. Het is in ieder geval in de 21e eeuw, want er wordt wel gesproken over de euro. Emile heeft een mobiele telefoon met een geldtegoed. 

De vertelde tijd is enkele weken in een zomerperiode. Er zijn ook niet veel verwijzingen naar een dicht bijzijnde werkelijkheid (met moderne mobieltjes, Apps, computer etc) 

 

3.2 Ruimte

Het decor is een soort open terrein waarop caravans  en containers staan. Het verhaal speelt niet in Nederland, maar zeer waarschijnlijk in Frankrijk. Het dorpje waar de caravan staat heet Saint-Arnaque. Het laatste deel van die samenstelling betekent in het Frans "oplichting." Dat is aardig toepasselijk voor diverse personages. Daarnaast is Brian een fan van de bekende voetbalclub Olympique Lyon. (blz. 269) Er is bovendien een Rue de Saint-Arnaque in Lyon. Verder hebben-  op die van de verteller na-  vrijwel alle personages een Franse naam: Lucien, Maurice, Emile, Louise, Jean en Henri. Alleen de verteller zelf heeft geen typische Franse naam, meer een Engelse Brian. Is dat om aan te geven dat hij anders is?

 

3.3 De wijze van vertellen

Robben vertelt het verhaal vanuit het perspectief van een 13-jarige. Daardoor blijft het woordgebruik eenvoudig, zoals dat bij een 13-jarige past. Dat maakt de roman ook gemakkelijk te lezen voor scholieren. De dialogen in de roman zijn voor jongeren herkenbaar. 
Maar het taalgebruik van de dichter Jaap Robben is fraai. In de eerste hoofdstukken zijn veel mooie zinnen en metaforen (soms eenvoudig, soms herkenbaar, soms origineel)  te halen. Maar in vrijwel alle gevallen passen ze bij een 13-jarige verteller.

 

3.4 thema

Het thema van deze roman is de relatie tussen de oudere broer Lucien en Brian. Er is sprake van ware broederliefde. Lucien (16) is geestelijk en lichamelijk gehandicapt. Hij is eigenlijk de oogappel van zijn moeder die voor hem heeft gekozen en vader Maurice koos voor Brian. Moeder krijgt een nieuwe vriend en gaat op huwelijksreis, terwijl het tehuis waarin Lucien wordt verzorgd, moet worden verbouwd. Hij moet dan tijdelijk worden ondergebracht bij vader, die dat pas tegen betaling wil doen. Lucien komt in de armzalige caravan van Maurice en Brian te wonen. Zijn vaak aanwezige vader doet er niets aan om Lucien te verzorgen en alle noodzakelijk dingen worden eigenlijk gedaan door Brian, die drie jaar jonger is. Zo verschoont hij Lucien, doucht met hem, geeft hem zijn medicijnen en gaat zelfs met hem loopoefeningen doen, waardoor hij beter functioneert. Hij speelt ook met hem met flessen werpen in de glasbak. Als Brian zijn nieuwe (maar ook gehandicapte vriendin Selma) wil bezoeken, bindt hij Lucien met tiewraps vast. Hij laat hem dan wel alleen, hoewel de nieuwe huurder Emile soms een oogje in het zeil houdt. Zijn vader misbruikt de positie van Lucien (steelt in supermarkt, geeft hem de schuld van de verwonding van Emile) terwijl Brian steeds een schuldgevoel aan zijn gedrag overhoudt. Hij vindt dat hij tekortschiet, maar Emile noemt hem de (zomer) vacht van Lucien. In het laatste hoofdstuk bezoekt hij Lucien die weer in de inrichting is opgenomen. Hij belooft hem dat hij hem later als hij volwassen is, voor hem zal zorgen. Brian is trouw aan zijn loyaliteit ten opzichte van zijn broer.

 

3.5 personages

Brian: Brian is 13 jaar. Hij heeft een rare vader die hem slechte dingen leert. Hij zelf zorgt echter heel goed voor zijn broer. Hij denkt ook aan zijn eigen ontwikkeling, vooral seksueel gezien met Selma (die veel ouder is) Daar zit toch een zeker machtsmisbruik in. Bovendien is seks met een gehandicapte jonge vrouw toch wel een taboe. Robben doorbreekt het. Brian voelt zich schuldig aan dingen die hij niet perfect kan doen. Hij luistert daarna meer naar de huurder Emile dan naar zijn vader. Ook Brian maakt fouten ( pillen van Lucien morsen, geld achter houden van de huurder, uithalen naar zijn vader) Dat mislukt. Hij treft dan Emile op zijn hoofd). Uit het laatste hoofdstuk blijkt de ware liefde voor zijn broer. Hij belooft later voor hem te zorgen.

Lucien: Lucien (16) is geestelijke en lichamelijk gehandicapt. Hij kan weinig. Hij praat niet, maar stoot klanken uit en hij wordt soms erg ongeduldig waarbij hij anderen (bijv. Brian) pijn kan doen. In zijn levens- en romanverhaal zit weinig ontwikkeling.

 

3.6 keuzeopdracht

zomervacht

aaien, aanraken, strelen

essentieel voor een kind.

zon staat hoog,

kleine schaduwen.

geestelijk en lichamelijk beperkt.

aanrakingen nog steeds essentieel.

schaduwen nog steeds klein.